(Iluzija o odgovornoj državi)

Predsednik Republike Srbije je dana 17.06.2025. godine doneo Ukaz o proglašenju Zakona o ostvarivanju prava iz Alimentacionog fonda, koji je Narodna Skupština Republike Srbije donela dana 16.06.2025.godine. Zakon je objavljen u „Sl. glasniku RS“ br.51/2025 ,a primena ovog, dugo najavljivanog i očekivanog Zakona počela je 25.06.2025.godine.

Donošenjem ovog Zakona, osnovan je Alimentacioni fond, kao budžetski fond, radi iskazivanja sredstava obezbeđenih za privremeno izdržavanje dece. Pravo na privremeno izdržavanje iz Alimentacionog fonda može da ostvari dete koje je državljanin RS i ima status izvršnog poverioca u izvršnom postupku pokrenutom radi ostvarivanja prava na zakonsko izdržavanje. Praktično, to znači da bi dete moglo da bude korisnik ovog prava, mora preko, najčešće drugog roditelja, da tuži roditelja sa kim ne živi, tužbom radi izdržavanja, osnovnom sudu, nadležnom po mestu prebivališta maloletnog deteta, shodno odredbama Porodičnog zakona (čl.154 i čl.155).

Kada presuda o izdržavanju maloletnog deteta postane pravnosnažna, dete, preko zakonskog zastupnika, podnosi nadležnom javnom izvršitelju predlog za izvršenje. Ako se izvršni postupak pokrenut radi ostvarivanja prava deteta na zakonsko izdržavanje ne sprovede, u celini ili demimično, duže od dva meseca od dana dostavljanja rešenja o izvršenju izvršnom dužniku, javni izvršitelj poziva izvršnog poverioca, dete, da se u roku od 8 dana izjasni da li je saglasan da se privremeno izdržavanje obezbedi iz sredstava Alimentacionog fonda.

Ako se izvršni poverilac, dete, saglasi da se privremeno izdržavanje obezbedi iz sredstava Alimentacionog fonda,javni izvršitelj odmah po prijemu saglasnosti dostavlja obaveštenje upravljaču Alimentacionog fonda. Upravljač Alimentacionog fonda dužan je da u roku od 15 dana od dana prijema obaveštenja, donese rešenje o isplati iznosa privremenog izdržavanja iz sredstava Alimentacionog fonda i izvrši prenos tih sredstava na račun izvršnog poverioca.

Iznos privremenog izdržavanja koji se uplaćuje, ne može biti veći od minimalne sume izdržavanja koja se utvrđuje u skladu sa Porodičnim zakonom.  Minimalna suma izdržavanja predstavlja suma izdržavanja koju kao naknadu za hranjenika periodično utvrđuje Ministarstvo nadležno za porodičnu zaštitu, shodno čl.160 st.4 Porodičnog zakona. Republika Srbija ima pravo na povraćaj sredstava od izvršnog dužnika isplaćenih iz Alimentacionog fonda, sa kamatom na isplaćeni iznos i ovo pravo ne zastareva.

U slučaju smrti dužnika izdržavanja, za ispunjenje potraživanja Republike Srbije odgovaraju njegovi naslednici, do visine vrednosti nasleđene imovine.

Ono što „bode“ oči  i što smatram da će u narednom periodu da dovede do mnogih nedoumica u vezi praktične primene ovog zakona,te da otvori brojna pitanja, odnosi se na neka zakonska rešenja, poput davanja saglasnosti javnom izvršitelju da se privremeno izdržavanje obezbedi iz sredstava Alimentacionog fonda, regresnim potraživanjem države, pitanjima zastarelosti potraživanja.

Postavlja se pitanje, da li ovaj Zakon zaista štiti dete, ili više služi za stvaranje iluzije socijalne odgovornosti države?

Postavimo hipotetičku, ali realnu životnu situaciju sa kojom se advokati u našoj državi neretko susreću, a u okviru primena napred citiranih zakonskih odredbi.

Izvršni poverilac daje saglasnost javnom izvršitelju, i na račun, nakon spore, birokratizovane, jednom rečju – obeshrabrujuće procedure, počinje da mu leže uplata iz Alimentacionog fonda. To praktično znači da je izvršni dužnik obavešten da se protiv njega vodi izvršni postupak, ali da izvršni dužnik, prosto, za sada, nema imovinu niti ostvaruje bilo kakva primanja iz kojih se može izvršiti isplata potraživanja izvršnog poverioca.

Obaveza na izdržavanje može najduže da traje do završetka redovnog školovanja ili do navršene 26 godine izvršnog poverioca. Neretke su situacije, u praksi, da izdržavanje traje od ranog detinjstva. To znači, hipotetičku situaciju da se izvršnom poveriocu izdržavanje isplaćuje iz Alimentacionog fonda 20 godina. Naknada koju izvršni poverilac prima, po današnjim parametrima nadležnog ministarstva je oko 300 evra, u din. protivvrednosti, naravno, ako ja znam ovo pravilno da čitam. Ovo znači da izvršni poverilac iz ovog fonda može teoretski da primi za 20 godina, oko 70.000 evra. Ovo pod pretpostavkom da će država ispunjavati svoju obavezu u punom iznosu.

Sve ovo vreme, pretpostavka je, da izvršni dužnik nema nikakvu imovinu. No, nakon 20 godina, izvršni dužnik, recimo, u ostavinskom postupku bude oglašen za naslednika, na novčanom iznosu od 100.000 evra. Po pravnosnažnosti ostavinskog rešenja, izvršni dužnik, sutra dan premine. Njega nasledi njegov potomak, u našem primeru izvršni poverilac, odnosno primalac izdržavanja iz Alimentacionog fonda.

Obzirom da potraživanje Republike Srbije iz ovog zakona ne zastareva, te da Republika Srbija ima pravo na povraćaj sredstava od izvršnog dužnika isplaćenih iz Alimentacionog fonda, sa kamatom na isplaćeni iznos, u slučaju smrti dužnika izdržavanja, za ispunjenje potraživanja Republike Srbije odgovara njegov naslednik, do visine vrednosti nasleđene imovine, Republika Srbija će svoje potraživanje da naplati od izvršnog poverioca! I to u većem iznosu nego što je primio na ime izdržavanja!

Samo po sebi se nameće pitanje Ustavnosti odredbe o zastarelosti odnosno nezastarevanju prava na potraživanje koje je Republika za sebe prigrabila. Obaveza izdržavanja stvara dužničko – poverilački odnos, i samim tim kao i svaka novčana obaveza shodno Zakonu o obligacionim odnosima zastareva, u rokovima predviđenim ZOO.

U Srbiji opšta pravila o zastarelosti novčanih obaveza, a što potraživanje na ime izdržavanja jeste, propisana su Zakonom o obligacionim odnosima, i to članovima 371, koji reguliše pitanje opšte zastarelosti i čl.372 “Zastarelost povremenih potraživanja”, a koja zastarevaju za 3 godine.

Izdržavanje (alimentacija) po osnovu pravnosnažne presude zastareva za svaku ratu posebno, u roku od 3 godine od dana kada je rata dospela.

Institucije slične Alimentacionom fondu postoje i u drugim državama, koje su uvele ovakve mehanizme radi zaštite prava deteta i smanjenja siromaštva u jednoroditeljskim porodicama. No, Srbija je jedinstvena po uvođenju odredaba o nezastarevanju obaveza izvršnog dužnika prema državi, što je, duboko sam uveren, protivustavno. U drugim zemljama najčešće postoji duži rok zastarelosti, koji se može prekidati, ali nigde nije neograničen kao u Srbiji. Ništa nije kao u Srbiji!

 Ovako nakaradno skrojen Zakon o ostvarivanju prava iz Alimentacionog fonda predstavlja ništa drugo do čist populizam, za kojim nema apsolutno nikakve potrebe, što se stranaka tiče, sem države, koja zapravo ima jedina benefit od uvođenja ovog zakona.

Ovim Zakonom se država pozicionira kao zaštitnik porodice ali u realnosti ne rešava uzrok problema. Ovakav vid naplate, regresna naplata, više koristi državi nego detetu. Prava zaštita prava deteta ne podrazumeva samo deklarativne zakone, već sistemsku , efikasnu i sveobuhvatnu podršku.